Çfarë është një crregullim ankthi?
Një çrregullim ankthi është një gjendje e shëndetit mendor ku ju i përgjigjeni disa gjërave dhe situatave të përditshmërisë tuaj me frikë. Ju gjithashtu mund të përjetoni simptoma fizike të ankthit, të tilla si rrahje të shtuara të zemrës, djersitje, dridhje duarsh, ndjesi që nuk ju mban vendi, si dhe frikë e vazhdueshme pa rrezik real.
Është normale të kesh pak ankth. Çdokush mund të ndihet i shqetësuar ose i nervozuar nëse duhet të zgjidhni një problem në punë, të shkoni në një intervistë, të bëni një test ose të merrni një vendim të rëndësishëm për jetën tuaj. Ankthi në disa raste mund të jetë i dobishëm dhe pozitiv. Për shembull, ai na ndihmon në situata të rrezikshme pasi përqëndron vëmendjen tonë, dhe ne qëndrojmë të sigurt.
Një çrregullim ankthi shkon përtej frikës së lehtë apo nervozizmit normal që personat mund të ndjejnë herë pas here. Çrregullimi i ankthit ndodh kur:
- Ankthi ndërhyn në aftësinë tuaj për të funksionuar;
- Shpesh reagoni kur diçka ju shkakton emocione të forta;
- Ju nuk mund t’i kontrolloni përgjigjet tuaja ndaj situatave që të ndodhin.
Çrregullimet e ankthit mund ta bëjnë të vështirë kalimin e ditës. Por, patjetër që çrregullimi i ankthit është i trajtueshëm.
Kush është në rrezik për çrregullime ankthi?
Një përzierje e faktorëve gjenetikë dhe mjedisorë mund të rrisë rrezikun e një personi për zhvillimin e çrregullimeve të ankthit. Ju mund të jeni në rrezik më të lartë nëse keni ose keni pasur:
- Disa tipare të personalitetit, të tilla si ndrojtja ose frenimi i sjelljes – ndjenja e parehatisë dhe shmangia e njerëzve, situatave ose mjediseve të panjohura për ty;
- Ngjarje stresuese ose traumatike në fëmijëri;
- Histori familjare të ankthit ose kushteve të tjera të shëndetit mendor;
- Disa kushte fizike, duke përfshirë problemet fizike si probleme të tiroides apo aritmi (ritme të pazakonta të zemrës).
Sipas studimeve, çrregullimet e ankthit shfaqen më shpesh tek gratë sesa tek burrat. Sipas studiuesve kjo mund të vijë nga hormonet e grave, veçanërisht ato që luhaten gjatë muajit. Hormoni testosteron gjithashtu mund të luajë një rol – meshkujt kanë më shumë dhe kjo mund ta lehtësojë ankthin. Është gjithashtu e mundur që gratë të kenë më pak gjasa të kërkojnë trajtim, kështu që ankthi përkeqësohet.
Cilat janë llojet e çrregullimeve të ankthit?
Ekzistojnë disa lloje të çrregullimeve të ankthit, duke përfshirë:
- Çrregullimi i ankthit të përgjithësuar; (Generalized Anxiety Disorder – GAD)
- Çrregullimi i panikut; (Panic Disorder)
- Fobitë; (Phobias)
- Ankthi i ndarjes; (Separation Anxiety Disorder)
Çfarë është çrregullimi i ankthit të përgjithësuar (GAD)?
Me GAD, mund të ndjeni shqetësim dhe tension ekstrem dhe jorealist – edhe nëse nuk ka asgjë që t’i shkaktojë këto ndjenja. Shumica e ditëve, mund të shqetësoheni shumë për tema të ndryshme, duke përfshirë shëndetin, punën, shkollën dhe marrëdhëniet. Ju mund të mendoni se shqetësimi vazhdon nga një gjë në tjetrën.
Simptomat fizike të GAD mund të përfshijnë shqetësimin, vështirësi në përqendrim dhe probleme të vazhdueshme me gjumin.
Çfarë është një çrregullim paniku?
Nëse keni një çrregullim paniku, ju keni sulme paniku intensive dhe të papritura, pra pa një rrezik real. Këto sulme shpesh shfaqin ndjesi më të forta dhe më intensive se llojet e tjera të çrregullimeve të ankthit.
Ataku i panikut mund të fillojë papritmas pa shkak ose në formën e përballjes me një situatë që e keni frikë. Ataku i panikut mund të ngjasojë me atakun në zemër.
Gjatë një ataku paniku, mund të përjetoni:
- Djersitje.
- Palpitacione të zemrës (ndjenja sikur zemra juaj po del vendit).
- Dhimbje gjoksi
- Ndjenja e mbytjes, e cila mund t’ju bëjë të mendoni se keni një atak të zemrës ose “të çmendesh”.
Ataket e panikut janë shumë shqetësuese. Njerëzit me çrregullim paniku shpesh shpenzojnë shumë kohë duke u shqetësuar për atakun e ardhshëm të panikut. Ata gjithashtu përpiqen të shmangin situatat që mund të shkaktojnë një atak paniku.
Çfarë janë fobitë?
Fobitë janë një frikë e fortë ndaj situatave ose objekteve të caktuara. Disa nga këto frikëra mund të kenë kuptim, siç është frika nga gjarpërinjtë. Por në pjesën më të madhe të rasteve, niveli i frikës i shfaqur nuk përputhet me situatën.
Ashtu si me çrregullimet e tjera të ankthit, ju mund të kaloni shumë kohë duke u përpjekur të shmangni situatat që mund të shkaktojnë fobi.
Një fobi specifike, ose një fobi e thjeshtë, është një frikë e fortë ndaj një objekti ose situate të caktuar. Kjo mund t’ju bëjë të shmangni situatat e përditshme. Disa fobi specifike përfshijnë frikën nga:
- Kafshët, të tilla si merimangat, qentë ose gjarpërinjtë;
- Gjaku;
- Avionët;
- Lartësitë;
- Injeksionet.
Çrregullimi i ankthit social
Ky çregullim më herët quhej edhe fobi sociale. Ju mund të keni shqetësim të madh për situatat e përditshme sociale. Ju mund të shqetësoheni që do gjykoheni nga të tjerët, ata do t’ju tallin dhe ju do të viheni në siklet ose nuk do performoni siç duhet. Njerëzit me çrregullime të ankthit social mund të shmangin plotësisht marrëdhëniet sociale.
Agorafobia
Nëse keni agorafobi, mund të keni frikë të fortë se mos jeni të mbingarkuar ose të paaftë për të marrë ndihmë. Zakonisht, ju keni frikë nga dy ose më shumë nga këto mjedise:
- Hapësira të mbyllura;
- Turmat;
- Hapësira te hapura;
- Vende jashtë shtëpisë tuaj;
- Transporti publik.
Në situata të rënda, një person me agorafobi mund të mos dalë fare nga shtëpia. Ata janë aq të frikësuar nga një sulm paniku në publik, saqë preferojnë të qëndrojnë brenda.
Çfarë është çrregullimi i ankthit të ndarjes?
Kjo gjendje më së shumti u ndodh fëmijëve ose adoleshentëve, të cilët mund të shqetësohen për të qenë larg prindërve të tyre. Fëmijët me çrregullim ankthi ndaj ndarjes mund të kenë frikë se prindërit e tyre do të lëndohen në një farë mënyre ose nuk do të kthehen siç kanë premtuar. Ndodh shumë tek parashkollorët. Por fëmijët më të rritur dhe të rriturit që përjetojnë një ngjarje stresuese mund të kenë gjithashtu çrregullim ankthi ndaj ndarjes.
Çfarë i shkakton çrregullimet e ankthit?
Çrregullimet e ankthit janë si format e tjera të sëmundjeve mendore. Ata nuk vijnë nga dobësia personale, të metat e karakterit apo problemet me edukimin. Por studiuesit nuk e dinë saktësisht se çfarë i shkakton çrregullimet e ankthit. Ata dyshojnë se një kombinim i faktorëve luan një rol:
• Mosbalancimi kimik: Stresi i rëndë ose afatgjatë mund të ndryshojë ekuilibrin kimik që kontrollon disponimin tuaj. Përjetimi i shumë stresit për një periudhë të gjatë mund të çojë në një çrregullim ankthi.
• Faktorët e mjedisit: Përjetimi i një traume mund të shkaktojë një çrregullim ankthi, veçanërisht në dikë që ka trashëguar një rrezik më të lartë për të filluar.
• Trashëgimia: Çrregullimet e ankthit priren të shfaqen në familje. Ju mund t’i trashëgoni ato nga njëri ose të dy prindërit.
Cilat janë simptomat e një çrregullimi ankthi?
Simptomat ndryshojnë në varësi të llojit të çrregullimit të ankthit që keni. Simptomat e përgjithshme të një çrregullimi ankthi përfshijnë:
Simptomat fizike:
• Duart e ftohta ose të djersitura.
• Gojë e thatë.
• Palpitacionet e zemrës.
• Ndjesi të vjella
• Mpirje ose ndjesi shpimi gjilpërash në duar ose këmbë.
• Tensioni i muskujve.
• Frymëmarrje e shkurtër.
Simptomat mendore:
• Ndjenja e panikut, frikës dhe shqetësimit.
• Makthet.
• Mendime të përsëritura ose rikthim të përvojave traumatike.
• Mendime të pakontrollueshme, obsesive.
Simptomat e sjelljes:
• Pamundësia për të qenë të qetë dhe të qetë.
• Sjelljet rituale, të tilla si larja e duarve në mënyrë të përsëritur.
• Probleme me gjumin.
Trajtimi i Çregullimeve të Ankthit shpesh përfshirjnë medikamentet dhe psikoterapinë. Medikamentet kryesisht përdoren për lehtësimin e simptomave të lartpërmendura ndërsa terapitë përfshijnë – Terapia konjitive e sjelljes – CBT është lloji më i zakonshëm i terapisë që përdoret me çrregullimet e ankthit. CBT për ankthin ju mëson të njihni modelet e mendimit dhe sjelljet që çojnë në ndjenja shqetësuese. Ju pastaj punoni për t’i ndryshuar ato.; dhe Terapia e ekspozimit e cila fokusohet në trajtimin e frikës pas çrregullimit të ankthit. Kjo ju ndihmon të përfshiheni në aktivitete ose situata që mund t’i keni shmangur. Terapisti mund të përdorë gjithashtu ushtrime relaksimi dhe imazhe me terapinë e ekspozimit.
